دوره ابزار شناسی جزو دوره های مقدماتی و عمومی است که لازم است تا هر فردی که میخواهد به دنیای ساخت طلا و نقره وارد شود آن را شناخته و با ابزارهای کاربردی و گوناگون آشنا شود. در این درس شما با ابزار های طلاسازی آشنا شده و کاربرد آن ها را فرا خواهید گرفت .
هنرجویانی که این درس را به صورت آنلاین گذرانده و در جلسه عملی نیز شرکت نمایند موفق به اخذ گواهی ابزار شناسی طلا و جواهر از موسسه نگین خاتم خواهند شد.
چرخ نورد rolling-machine
چرخ نورد دستگاهی است که دارای دو غلطک بوده و جهت تخت و باریک کردن ضخامت فلز از آن استفاده میشود. این دستگاه دارای دو نوع برقی و دستی می باشد و برای تغییر شکل شمش به مفتول به کار میرود.
نورد کردن یک فرایند تغییر شکل بر روی شمش طلا و نقره به شمار می آید و جزو مراحلی است که هر طلاساز باید در ساخت زیور از آن استفاده نماید. چرخ نورد ضخامت فلز را کاهش داده و آن را در اندازه دلخواه و مناسب برای طلاساز در می آورد. چرخ نورد دارای غلتکهایی از جنس فولاد است که با استفاده طولانی مدت خراب نمیشود و سالها میتوان از آن استفاده کرد.
* کار با دستگاه نورد
نورد مفتول :شمش از یک طرف بین غلتکهای نورد وارد می شود . فاصله غلتکها بایستی به اندازه ای باشد که بتوانند شمش را با اصطکاک به وجود آمده نگه دارند .
در چرخ نورد دستی در صورت لزوم با تمام قوا اهرم دستی چرخانده می شود این در حالیست که شمش با یک دست به طرف غلتکهای نورد فشار داده می شود و با دست دیگر اهرم دستی را آن قدر می چرخانند تا غلتکهای نورد آن را بگیرند . اکنون میتوان با شدت غلتکهای نورد را به حرکت در آورد. بدین ترتیب فلز از میان دستگاه نورد عبور کرده و میتوان در طرف دیگر آن را مجددا دریافت نمود. در نورد برقی نیاز به چرخاندن دسته نورد نیست و غلطکها به صورت اتوماتیک شروع به چرخیدن مینمایند. جلو و عقب رفتن غلطک ها توسط یک اهرم دیگر انجام میگیرد که شما میتوانید با چرخاندن کلید به سمت راست و چپ محور چرخیدن را تغییر دهید.
نکات مهم جهت مراقبت از دستگاه چرخ نورد :
1- از نورد کردن مواد سخت و شکننده مانند اجزاء فولادی سخت شده و یا فلزی , که دارای پوسته سوخته شده است پرهیز گردد. 2-باقیمانده های بوراکس (هر گونه اسید) از قطعات پاک شوند. 3- مواد قبل از نورد خوب خشک شوند . 4- غلتکهای نورد به طور یکنواخت مورد استفاده قرار گیرند تا تنها در وسط ساییده نشوند .
سندانچه Anvils and Blocks
سندان یا سندانچه وسیله ایست که شمش یا ورق نقره یا طلا را روی آن قرار داده و چکش کاری میکنند.
کولیس دیجیتال digital caliper
کولیس وسیله ای جهت اندازه گیری است که میتواند اعداد را روی صفحه نمایش نشان داده تا خواندن اعداد با سهولت بیشتری انجام گیرد. کولیس دارای دقت بیشتری نسبت به خط کش بوده و مقیاس های دقیق تری را به کاربر میدهد.
کولیس ها معمولا از طریق باطری کار میکنند و تا زمانی که در حالت خاموش قرار نگیرد همچنان از باطری استفاده مینماید. پس به خاطر داشته باشید که با وجود اینکه شما چیزی روی صفحه کولیس نمیبینید ولی همچنان جریان برق از طریق باطری مصرف میگردد. جریان برق آن در حدود ۲۰ میکرو آمپر است . بعضی از مواقع وقتی که ولتاژ باطری خیلی کم شود، کولیس دیگر کار نمیکند. کولیسهای دیجیتال این قابلیت را دارند که یک سری از خروجیها را با اتصال به کامپیوتر، در اختیار قرار دهند. یک سری مبدلها وجود دارند که میتوان با استفاده از آنها خروجیها را وارد برنامههای آماری یا جداول و یا نرمافزارهای مشابه نمود. همانند کولیسهای عقربهای پیچی وجود دارد که میتواند کولیس را در حالت اندازهگیری ثابت نگه دارد و از حرکت آن جلوگیری نماید.
ترازو
ترازو ابزاری جهت تعیین وزن اجسام میباشد که در جواهر سازی کاربرد فراوانی دارد. 100% جواهر فروشان در موقع فروش محصول از ترازو استفاده میکنند که این نشانگر اهمیت ترازو در فروش محصول میباشد. ترازوی طلا کشی که به ترازو زرگری نیز معروف است در زمان توزین، ترازو، وزن طلای به کار رفته در اجسام، را مشخص می نماید، در نمونه ی دیگری میتوان تعیین وزن و ترکیب وزنی آلیاز های فلزی را نام برد.
ترازو زرگری به صورت رایج دارای دقت یک صدم گرم می باشد ولی در مواردی دارای دقت یک هزارم گرم است ، ترازوی طلا کشی با دقت یک هزارم بیشتر در زمان ساخت طلا مورد استفاده است و در مدل ترازوی زرگری که در فروشگاه های طلا فروشی مورد استفاده قرار می گیرد جهت توزین و فروش طلا به کار می رود.
چکش طلا سازی
چکش ها در 4 نوع آهنی، پلاستیکی، تفلون و چوبی وجود دارند که دو نوع آهنی و پلاستیکی (ژلاتینی) در ساخت طلا کاربرد بیشتری دارد.
چکش فلزی: برای تخت و صاف کردن ورق و مفتول بکار میرود.
چکش پلاستیکی: برای ظریف کاری شیء بکار میرود طوری که کار خط نخورد.
چکش وسیله ایست که معمولاً برای ضربه زدن به یک شیء بکار میرود. عمده استفاده چکش برای در طلاسازی بیشتر برای ضربه زدن روی مفتول یا صفحه و یا قلم ها در مخراج کاری می باشد. در برخی از چکش ها ساچمه هایی قرار داده میشود که ضربه را تشدید میکند. برخی از چکش ها دارای دو قسمت است که یک سر آن پلاستیکی است که در هنگام کار به زیور ضربه و خط وارد نکند و قسمت دیگر آن فلزی است که با آن میتوان روی سمبه ضربه زد.
نکته: قسمت فلزی چکش های آهنی را میتوان با دستگاه سنباده صیقل داد تا اثر ضربه روی کار بعدی باقی نماند.
در اینجا انواع دیگر چکش را که گاهاً در طلا سازی به کار میرود را نیز توضیح میدهیم.
چکش قلم زنی: حالت سه گوش دارد و برای ضربه مستمر روی سمبه به کار میرود.از این چکش برای جمع کردن دور نگین ها مثل عقیق و فیروزه بیشتر به کار برده میشود.قسمت سر این چکش ها از فولاد است و در مخراج کاری نیز کاربرد زیادی دارد. در هنگام استفاده از چکش دقت نمایید تا لبه چکش به کار ضربه وارد نکند.
چکش دامله کوب: از این نوع چکش برای دامله کردن سطح النگو استفاده میشود و به فلز قوس و فرم گرد میدهد. این چکش ها در اصل برای صاف کاری ماشین به کار میرود.
چکش لاستیکی: دارای دوسر پلاستیکی و ژلاتینی است و هیچ اثری روی طلا نمیگذارد. مدل را صاف کرده و تاثیر ضربه را روی کار نشان نمیدهد.
چکش نجاری: این چکش مخصوص نجاری هاست ولی اگر چکش دیگری در دسترس شما نبود میتوانید از این چکش استفاده کنید.
فرز برقی
براي سوراخ كردن برخي قسمتهاي زمينه كار از آن استفاده مي شود .
دریل دستی Hand Drill Manual
دریل از پر مصرف ترین و پر کاربردترین ابزارها در امور صنعتی حرفه ای و یا مصارف خانگی میباشد. وظیفه اصلی دریل ایجاد سوراخ با قطر های مختلف در سطوح مختلف از جمله سطوح فلزی می باشد. در هنگام اره کاری قسمتهای بسته وسط طرح را میتوانید از طریق دریل دستی یا برقی سوراخ نموده و طرح را خالی نمایید.
حدیده draw plates
ابزاری است که برای باریک کردن مفتول طلا و نقره با قطرهای مختلف و به شکل استوانه به اندازه دلخواه به کار میرود.
حدیده کشی بر این اساس است که یک مفتول یا سیم را که نوک آن تیز شده است از میان سوراخ های (ریز تا درشت) عبور میدهند ( کشیده میشود) تا ضخامت و اندازه آن کاهش یافته و به اندازه دلخواه درآید.
حدیده از جنس فولاد ساخته شده و صفحه ای است که در آن سوراخ هایی در 3 ردیف به شکل یکسان ایجاد شده و اندازه هر سوراخ از سوراخ دیگر کوچک تر است. برخی از ردیف ها در حدیده برای تولید مفتول گرد تعبیه شده است. برخی از حدیده ها دارای سوراخ هایی هستند که دارای شکل های مربع ،مستطیل، مثلث و چاقویی است که با توجه به نوع کار میتوان از آنها استفاده کرد.
در هر بار حدیده کشی معمولا طلاسازان از موم برای سهولت در کشش مفتول استفاده میکنند ، بیشتر اوقات ذرات موم در هنگام حدیده کش روی حدیده باقی می مانند که این امر کاملا طبیعی و عادی است . با توجه به میزان استفاده از حدیده میتوانید در هر ماه یکبار آن را تمیز کرده و چون ذرات موم معمولا به فلز آغشته هستند آن ها را ذوب کرده و ذرات فلزچسبیده به حدیده را ازآن جدا نمایید. معمولا ذرات موم با بنزین به راحتی شسته میشود.
شما میتوانید حدیده را بین دو فک یا گیره نگهدارنده روی میز ببندید البته میتوان حدیده را موقع کار با هر دو دست نگه داشت ولی این عمل اطمینان شما را در هنگام کار بالا میبرد.
دم گرد (دم مفتول)
دم گرد ابزاری است که معمولا برای ساخت حلقه و قلاب به کار میرود.شما میتوانید سیم مورد نظرتان را به دور دم گرد بپیچانید و با استفاده از نوک آن حلقه درست کنید. با توجه به اندازه حلقه میتوانید از ابتدای دم گرد یا انتهای آن استفاده کنید.اگر حلقه کوچکتری نیاز بود از سر دم گرد استفاده کرده و در صورت نیاز به حلقه بزرگتر ازقسمتهای دیگر این ابزار استفاده کنید. دم گرد از ابزارهای پر کاربرد در صنعت زیورآلات (طلاسازی، بدلیجات) به شمار می آید.
دم باریک
دم باریک ابزاری بسیار ضروری و پرکار در جواهر سازی است.دم باریک دارای نوک مسطح می باشد که برای نگه داشتن سیم و زنجیر (بدون ایجاد آسیب به نمونه) به کار میرود. از دم باریک میتوانید برای چفت و تخت کردن سیم و حالت دادن به آن استفاده کرد
دم پهن
دم پهن ابزاری است که دارای آرواره صاف و پهن (حدود 5 میلی متر) که شما میتوانید به راحتی جواهرات را با آن نگه داشته و با ابزارهای دیگری مثل دم باریک یا دم پهن شکل مورد نظر خود را پیاده کنید. دم پهن بیشتر برای نگه داشتن سیم و یا صاف کردن مفتول سیمی به کار میرود.
چنگ چین
یکی از ابزارهایی است که برای کوتاه کردن چنگ های ساخته شده انگشتر و گردنبند به کار میرود. این وسیله که شباهت زیادی به سیم چین دارد بیشتر برای جواهرات چنگی ساخته شده به کار میرود. با استفاده از این وسیله میتوانید چنگ را کوتاه کرده و با کمی سوهان کار آماده شده و پایه جواهر قابلیت مخراج کاری پیدا میکند.
سیم چین Wire Cutters
سیم چین ابزاری است که شما به وسیله آن می توانید به راحتی اتصالات و سیم ها و زنجیرهای بلند را کوتاه کنید. در هنگام کار با سیم چین سعی کنید همیشه قسمتی را که قرار است جدا شود با دست نگه داشته تا بعد از برش پرتاب نشود.
نکته: سیم چین معمولا برای قطعات بلند به کار میرود در حالیکه چنگ چین بیشتر برای قطع کردن چنگ های روی انگشتر که کوتاه تر هستند به کار میرود.
دماغه
یک وسیله چوبی است که در جلوی میز طلاسازی بسته میشود. هر زمان که طلا ساز بخواهد قطعه ساخته شده را به چیزی تکیه دهد آن را بر روی دماغه گذاشته و از آن به عنوان تکیه گاه استفاده می کند. دماغه در اره کاری و سوهانکاری کاربرد فراوانی دارد و برای سهولت در کار جواهر سازی دماغه دارای یک سوراخ در وسط و یک مثلث سه گوش خالی در قسمت جلو دارد.
لوپ x ١٠
لوپ یا ذره بین وسیله ایست که به وسیله آن میتوانید هر شیء را 10 برابر بزرگتر مشاهده نمایید. لوپ ها به طور معمول با لنز X10 در بازار موجود است.برخی از انواع لوپ ها مثل عینک روی چشم قرار میگیرند و برخی دیگر را میتوان در نزدیکی چشم نگه داشت و از نزدیک خطوط روی نمونه کار را مشاهده کرد.
سوهان Rasp
سوهان یکی از ابزارهای دستی است که در درودگری و فلزکاری از جمله طلا و جواهرسازی بکار میرود.
سوهان ها از یک میله فلزی با سطحی شیاردار و زبر درست شده اند. از سوهان برای ساییدن و صاف کردن سطوح از جمله چوب و فلز و همچنین در صنایع دستی مانند معرق کاری استفاده میشود.
سایز سوهان های مورد استفاده در جواهر سازی از 0 تا 5 است و بیشتر از 1و2و3 برای سطوح زبرتر و برای نرم سابیدن از 4تا5 استفاده می شود .
سوهان ها انواع مختلفی دارند که به صورت خلاصه وار ذکر خواهیم کرد:
* سوهان سه گوش
* سوهان دوسرتخت تخت که دو طرف تخت است به صورت مستطیل شکل می باشد
* سوهان سهگوش هر سه سمت آن سه گوش است
* سوهان دوسرکج
* سوهان سهپهلوی صاف
* سوهان نیمگرد: اصلی ترین و بیشترین کاربرد را در جواهر سازی دارد. این سوهان از یک سمت تخت و یک سمت گرد می باشد و نوک آن به صورت کونیک است. نوک آناین سوهان بسیار ظریف می باشد.
* سوهان دمکاردی
* سوهان پشت ماهی
* سوهان گرد
* سوهان درشت شماره 1 تا 3
* سوهان چهارگوش
* سوهان نرم شماره 4 و 5
سوهان ها نباید به هم برخورد کنند زیرا تیزی آنها از بین میرود؛ همچنین دسته سوهان نباید شیاردار باشد، زیرا سواله های طلا یا نقره داخل آن قرار میگیرد. ترجیحا برای سوهان ها دسته های چوبی تهیه نمائید و دسته را به سوهان بچسبانید.دسته جوبی رطوبت دست را جذب میکند.
نکته: سوهان 0 زبر تر از 1 است هر چه شماره سوهان به عدد5 نزدیک تر شود سوهان نسبت به سطح پایین نرم تر میگردد.
سطح سوهان را میتوان با التراسونیک پاک کرد. سوهان قدیمی را در معرض اسید در فضای باز قراردهید تا تیزی قبلی خود را پیدا کند (این مطلب از جناب آقای سعید رضا خداوردیان نقل گردیده است).
چفت گیره
چفت گیره معمولا برای گرفتن اشیا در هنگام جوشکاری به کار میرود. این وسیله بسیار کاربردی در صنعت طلا و جواهر سازی میباشد.مخراج کارا در هنگام جواهر نشانی روی طلا و نقره از چفت گیره به عنوان نگهدارنده استفاده میکنن .
بوته
ظرفي است استوانه اي شكل جهت ذوب نقره از آن استفاده مي شود جنس آن از گرافیت و ظرفيت كوچكترين آن تقريبا 50 گرم و بزرگترين آن يك كيلوگرم است.
ریژه ذوب
ريجه(ریژه): قالبی فلزی است که بعد از دوب کردن نقره داخل آن ریخاه یشود و شکل اولیه فلز نقره در آن شکل میگیرد. ريجه دارای دو مدل است:
1-ریژه مدادي كه جهت تهيه شمش استفاده مي شود
2- ریژه كتابي كه براي ساخت نقره صفحه اي استفاده مي شود.
فرچه يا برس :
فرچه یا برس در دو نوع سیمی و مویی وجود دارد: از نوع مویی برای پاک کردن و جمع کردن سوالهای روی نت استفاده میشود و از فرچه سیمی برای پاک کردن لایه اسیدی روی کار استفاده می گردد. به یاد داشته باشید که در هنگام استفاده از فرچه سیمی حتما باید از آب استفاده نمایید.
میله نمره Mandrels
میل نمره برای سایز کردن اندازه انگشتر بکار میرود.
قالب خوشه
برای کاست کردن (هلالی کردن) زیورآلات به کار میرود.
حلقه انگشتر
برای تعیین سایز انگشتر افراد به کار میرود.حلقه انگشتر از شماره 40 آغاز و به 75 ختم می شود.
کمان اره
میل انگشتر Steel Oval Bezel Mandrel
از این وسیله جهت ساختن حلقه استفاده میشود.
کپسول اکسیژن و گاز
سر پیک ذوب کاری
تخته نسوز جوش کاری
میز کار زرگری
پنس tweezer
گیره ای است جهت گذاشتن جوش روی اتصال ورق ومفتول بکار میرود .
انواع اسیدها
اسید سولفوریک- اسید کلریدریک-اسید نیتریک
قیچی مخصوص زرگری :
این نوع قیچی فقط در زرگری جهت برش استفاده میشود.